Trening Umiejętności Społecznych, rewalidacja osób z autyzmem

Jakie metody są wykorzystywane w czasie TUS? Jedną z nich jest tak zwana rundka. Wykorzystuję ją na początku i na końcu zajęć, by dowiedzieć się, z jakimi uczuciami w danej chwili mierzą się uczniowie. Jest to podsumowanie lub wprowadzenie do zajęć. Uczniowie odpowiadają na pytania: "Jak się masz", "Opowiedz, co miłego cię dziś spotkało", "Co ci się podobało na zajęciach, a co chciałbyś zmienić". Następnym elementem jest rozmowa kierowana, uczniowie losują temat, odpowiadają na zawarte w nim pytanie i pytają o opinię innego uczestnika zajęć. Ważnym elementem zajęć jest odegranie scenki, np. kulturalnie odmów koledze, kulturalnie skrytykuj czyjąś opinię, zaproś koleżankę/kolegę do kina, podziękuj za nieatrakcyjny prezent, złóż życzenia urodzinowe babci, negocjuj z bratem, jaki film obejrzycie wieczorem, itd. Często jest tu także miejsce na spontaniczną rozmowę na temat ważny dla uczniów i zaproponowany przez nich, dlatego plan spotkania zawsze ma charakter nieobligatoryjny. Kolejnym elementem jest gra wybrana przez uczniów w drodze negocjacji. Dobre są tu gry planszowe, zwłaszcza te, które nie są oparte na rywalizacji, na przykład gry kooperacyjne. Celem tej aktywności jest nauczenie miłego spędzania czasu.

Ogólna zasada Treningu Umiejętności Społecznych zakłada stworzenie empatycznego środowiska, gdzie uczestnicy wspierają się wzajemnie. Ważne jest ustalenie regulaminu zajęć, w którym zawarte będą zasady komunikowania się z innymi (np. Czekam aż ktoś skończy mówić, Szanuję innych, Używam komunikatów "ja", Przychodzę na czas, Jestem dyskretny, Jestem otwarty i szczery, Słucham innych, i inne zasady ważne dla danej grupy). Prowadzący jest współuczestnikiem zajęć, jest modelem prawidłowych reakcji społecznych, tłumaczy zasady, przywołuje porządek, kieruje uwagę na zadania.

Umiejętności społeczne to zbiór wielu różnych umiejętności wykorzystywanych w kontaktach z innymi. Wiemy już, że należy tu umiejętność wczuwania się w przeżycia innych osób (teoria umysłu). Umiejętności społeczne są wliczane w skład tzw. kompetencji miękkich, kluczowych na rynku pracy. Młodzież z autyzmem często ma konkrente plany zawodowe, ma też bardzo często konkrente umiejętności potrzebne na danym stanowisku pracy (tzw. kompetencje twarde, na przykład umie programować). Jednak brakuje im kompetencji miękkich (braktuje ich też bardzo wielu uczniom bez ASD). Trening Umiejętności Społecznych traktuję więc jako wkład w lepszą przyszłość młodzieży z autyzmem.

Jakie umiejętności powinny być rozwijane u osób z ASD w ramach TUS:

elastyczność, akceptowanie zmian, dostosowywanie się do aktualnej sytuacji,

adekwatne reagowanie na bieżącą sytuację społeczną,

radzenie sobie z krytyką,

negocjowanie, bronienie własnego zdania,

mówienie o swoich doświadczeniach, uczuciach, przeżyciach,

rozmawianie o swoich zaintresowaniach, ale przede wszystkim rozmawianie na ogólne tematy, z osobami, z którymi należy w danej sytuacji porozmawiać ,

rozpoznawanie sytuacji wymagającej interakcji,

używanie stosownego do sytuacji stylu mówienia,

dostosowywanie się do niewerbalnej komunikacji rozmówcy,

rozmawianie od początku do końca (umiejętność rozpoczęcia, poprowadzenia i zakończenia rozmowy), itp.

W pierwszych miesiącach zajęć najważniejszym celem jest dla mnie nauczenie czerpania radości z kontaktu z grupą.

Jedną z najbardziej skutecznych form rewalidacji osób z ASD jest Trening Umiejętności Społecznych. Są to zajęcia grupowe, których celem jest podniesienie kompetencji społecznych młodzieży. Do celów szczegółówych należy rozwijanie empatii, otwartości na siebie i innych, wyrażania opinii i uczuć. Grupa jest kierowana, moderowana przez nauczyciela, który dba o przestrzeganie zasad grupowych, prawidłową komunikację. Zazwyczaj temat zajęć jest wcześniej przygotowany, ale często zdarza się zmiana planów na potrzeby uczniów. Nauczyciela wiąże z uczniami partnerska i konsekwentna relacja.

W ćwiczeniach rozwijających teorię umysłu należy uwzględnić ćwiczenia rozumienia wypowiedzi ironicznych. Moi uczniowie rozumieją ironię (a nawet jej używają), gdy są w przewidywalnym środowisku, mają jednak trudność ze zrozumieniem intencji komunikacyjnej rówieśnika w spontanicznej sytuacji. W związku z tym często stają się obiektem żartów. Test TOM proponuje takie ćwiczenie:

Mama i tata są na przyjęciu urodzinowym. Znają tylko kilka osób i myślą, że muzyka jest za głośna. Tata mówi: "Być tu to czysta przyjemność".

Co tata miał na myśli? (mówił ironicznie)

Dlaczego tak powiedział?

Zosia nie lubi szpinaku. Dziś na obiad jest szpinak. Zosia mówi "O moje ulubione danie"

Dlaczego Zosia tak powiedziała? (zaczerpnięte z pracy doktorskiej Natalii Banasik "Rozwój wnioskownia społecznego u dzieci. Rozumienie ironii werbalnej a teoria umysłu", dostęp z dnia 30.03.2020)

Michał i Piotrek jeżdżą rowerami na podwórku. Piotrek wjeżdza w błoto i jest cały brudny. Michał mówi: "Ale jesteś czysty".

Dlaczego Michał tak powiedział?

Przykład ironii krytycznej (łatwiejszej do zrozumienia):

Mama zrobiła synowi kanapkę, ale on upuścił ją na podłogę. Mama powiedziała: "Wow, brawo".

Co mama miała na myśli?