Trening Umiejętności Społecznych, rewalidacja osób z autyzmem

Żeby posługiwać się złożonymi kompetencjami społecznymi należy potrafić:

a. rozwiązywać problemy interpersonalne

b. właściwie przetwarzać społeczne informacje

c. mieć umiejętność społecznego postrzegania

d. rozpoznawać zniekształcenia poznawcze

e. mieć wiedzę społeczną

f. wiedzieć, że reakcje społeczne zależą od zmiennych środowiskowych

g. uczyć się umiejętności społecznych od innych (myślenie zwierciadlane)

h. umieć panować nad emocjami

i. monitorować własne zachowania

j. umieć wykazywać się umiejętnościami społecznymi

Umiejętności te są ze sobą połączone i składają się z szeregu mikroumiejętności. Muszą one być także zgodne w komunikacji werbalnej i niewerbalnej (słowa spójne z gestami i z mimiką). Nauczenie mikroumiejętności (np. proszenia o pomoc) nie oznacza, że uczeń opanuje inne powiązane z nią umiejętości. Dlatego uczenie osób z ASD kompetencji społecznej nigdy się nie kończy. Ogólnym celem jest nauczanie interpretacji społecznego świata, a nie tylko proste reagowanie w konkretnych sytuacjach społecznych.

Dla kompetencji społecznej kluczowe jest rozpoznawanie sytuacji społecznych i ocena własnej reakcji (informacja zwrotna). Interwencja społeczna u młodzieży uwzględnia zachowanie (jak zachować się w danej sytuacji) oraz emocje: samoregulację emocjonalną (panowanie nad trudnymi uczuciami) oraz monitorowanie swoich zachowań (czy dobrze się zachowałem?). Z moich doświadczeń wynika, że większy problem uczniowe mają ze sferą emocji, z panowaniem nad sobą oraz z samomonitorowaniem, z refleksją nad swoim zachowaniem. Nastolatkowie ze spektrum mają już wiele negatywnych doświadczeń społecznych. Rozmowy z nimi muszą uwzględniać szerokie tło zachowań ludzi. Starając się zrozumieć czyjeś zachowanie, musimy dowiedzieć się, dlaczego ono zaistniało, zanim je ocenimy. Jeśli chcemy, żeby zachowanie się zmieniło, musimy wpłynąć na myślenie, które było w tle.

TUS dla nastolatków wyglądać musi inaczej niż dla młodszych dzieci. Nie chodzi już o uczenie tylko kroków poszczególnych czynności społecznych. Jedna rzecz to umieć poprosić o coś, a druga rzecz, czy umiem poprosić kogoś w sposób taktowny, odpowiedni do sytuacji. Dlatego też TUS dla młodzieży musi zawierać w programie element behawioralny (jak się zachować w danej sytuacji) oraz element poznawczy (dotyczący tego, jak ludzie myślą i dlaczego). Celem interwencji jest nabywanie kompetencji społecznej. Obejmuje ona pojęcie społecznej produkcji (zachowania) i ocenę jakości i celu produkcji (społeczną ocenę kognitywną i przetwarzanie emocji). Łączy także w sobie podwójny cel generowania podstaw dla (a) zachowań, które prowadzą do skutecznych społecznych rezultatów; i (b) zdolności łączenia kognitywnych, emocjonalnych i behawioralnych umiejętności, zależnie od społecznego kontekstu i wymagań ( J. Harpur, M. Lawlor, M. Fitzgerald Interwencje społeczne dla nastolatków z Zespołem Aspergera. Przewodnik komunikacji i socjalizacji w terapii interakcyjnej, Warszawa 2012). Podstawową zasadą jest hasło Pomyśl, potem zrób.

Nastolatkowie z ASD powinni się nauczyć, że o kompetencjach społecznych nie świadczy ich własna ocena, lecz jakość ich interakcji z innymi, czyli to czy są wzajemnie satysfakcjonujące. Jakość tę można zmierzyć na podstawie jej odwzajemniania.

Jakie pomoce dydaktyczne wykorzystuję w pracy? Korzystam z historyjek społecznych dla młodzieży, z gier planszowych sprawdza mi się "Dixit", kalambury, "Carcassone", "Jednym słowem". Korzystam z gry w wisielca, wykorzystuję do niej słownik frazeologiczny, słownik przysłów. Piszę na karteczkach tematy rozmów, uczniowie losują je i wypowiadają się krótko, angażując kolegę. Współpracę ćwiczyć można wykorzystując wszelkie wspólne zadania, na przykład wspólny projekt, ale moi uczniowie jeszcze są na etapie poznawania się. Głównym celem jest nauczenie miłego spędzania czasu wspólnie, stąd na zajęciach centralnym punktem jest gra.

Jakie cele obrałam dla moich uczniów? Każdy młody człowiek z ASD ma swoiste deficyty umiejętności społecznych. Uczeń nr 1 wymaga treningu kontroli złości, radzenia sobie z obowiązkami, z presją, rozpoznawania sytuacji wywołujących złość, konstruktywnego wyrażania krytyki. Uczeń numer 2 ma bardzo małą motywację do kontaktów z innymi, chciałby rozmawiać tylko o swoich zainteresowaniach, ma deficyty w prowadzeniu rozmowy, rzadko jest spontaniczny w sytucjach społecznych, izoluje się od innych. Jednocześnie ma w szkole poczucie osamotnienia. Uczeń numer 3 ma trudności z kontaktem wzrokowym, lubi przemawiać, nie zwraca uwagi na reakcję słuchacza. Ma trudność z konstruktywnym wyrażaniem krytyki, zdarza mu się atakować słuchacza słownie. Uczeń numer 4 ma trudności w funkcjonowaniu w dużej grupie. Potrzebuje pomocy w radzeniu sobie ze stresem.